Πληθυσμιακή γήρανση : Επιπτώσεις στην οικονομία και την απασχόληση των νέων

Τις συνέπειες της πληθυσμιακής γήρανσης στις χώρες τις Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης εξετάζει η τελευταία μελέτη του ομίλου Adecco, ενώ, παράλληλα, περιγράφει τις απαραίτητες αλλαγές που θα πρέπει να υιοθετηθούν από οργανισμούς και κράτη στο πλαίσιο της αντιμετώπισής της.Παράλληλα, η παρούσα μελέτη εξετάζει τον αντίκτυπο της έλλειψης δεξιοτήτων, όπως αυτή καταγράφηκε στο πρώτο τεύχος «Inovantage-Ιούνιος 2018», σε συνδυασμό με τη δημογραφική μεταβολή.
 Συγκεκριμένα, η μελέτη αυτή πραγματεύεται τη γήρανση του πληθυσμού και τις επιπτώσεις της σε τρεις βασικούς τομείς: την οικονομία, την απασχόληση των νέων και την ενσωμάτωση του αυτοματισμού στο εργασιακό περιβάλλον.

 Σύμφωνα με την τελευταία αναθεώρηση των προοπτικών του Παγκόσμιου Πληθυσμού (2015), περίπου το 12% του παγκόσμιου πληθυσμού (>900 εκατομμύρια άνθρωποι) ήταν ηλικίας 60 ετών και άνω το 2015. Ο αριθμός αυτός προβλέπεται πως θα συνεχίσει να αυξάνεται στο μέλλον, μιλώντας έτσι για το ταχύτερα αναπτυσσόμενο τμήμα του παγκόσμιου πληθυσμού.

 «Σε αυτό το περιβάλλον, οι εργοδότες και οι οργανισμοί σε όλο τον κόσμο καλούνται να ανακαλύψουν νέους τρόπους, ώστε το ανθρώπινο δυναμικό τους να παραμένει ενεργό, καθώς μεγαλώνει.

 Η επιτυχία αυτής της προσπάθειας προϋποθέτει καινοτόμο τρόπο σκέψης στο κομμάτι της διαχείρισης ανθρώπινων πόρων και της οργάνωσης των οργανισμών, αξιοποίηση της τεχνολογίας, αλλά και οικοδόμηση κοινωνικών δικτύων, τα οποία να μπορούν να προσαρμόζονται ανάλογα με τις απαιτήσεις των κοινωνικών αυτών ομάδων, προωθώντας την ανάδειξή τους σε ενεργούς πολίτες» επισημαίνει ο όμιλος Adecco.

Πληθυσμιακή γήρανση: Οι δημογραφικές παράμετροι και οι συνέπειες στην οικονομία

Χρησιμοποιώντας case studies από χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης, η μελέτη του ομίλου Adecco διερευνά πώς «γκριζάρει» ο κόσμος και προσπαθεί να αναδείξει τρόπους, ώστε η γήρανση του πληθυσμού να πάψει να μεταφράζεται σε επιβράδυνση της ανάπτυξης.

 Σύμφωνα με τα ευρήματα της μελέτης, η πρόοδος της ιατρικής, σε συνδυασμό με τις κατάλληλες διαρθρωτικές αλλαγές σε επίπεδο πολιτικής, απασχόλησης και εκπαίδευσης, μπορούν να αποτελέσουν τη λύση στο πρόβλημα της γήρανσης πληθυσμού που αντιμετωπίζει η Ευρώπη.

 Με βάση τα στοιχεία της μελέτης, «οι τρεις βασικοί παράγοντες που επιταχύνουν τη γήρανση του ευρωπαϊκού πληθυσμού είναι η πτώση στα ποσοστά γεννήσεων, σε συνάρτηση με τη βελτίωση του προσδόκιμου ζωής, αλλά και τη μετανάστευση του εργατικού δυναμικού.

 Η μετανάστευση εμφανίζεται να έχει μεγαλύτερη βαρύτητα ακόμα και από τη βελτίωση του προσδόκιμου ζωής, καθώς το φαινόμενό της κορυφώνεται στο ηλικιακό γκρουπ 30-55, το οποίο αντιπροσωπεύει το κομμάτι του πληθυσμού με τη μεγαλύτερη αναπαραγωγική ικανότητα.

 Αυτός ο παράγοντας, σε συνδυασμό με τη μείωση των γεννήσεων, επιτείνουν ακόμα περισσότερο τη γήρανση του πληθυσμού. Βάσει των παραπάνω, γίνεται όλο και πιο επιτακτική η υιοθέτηση μίας ολοκληρωμένης προσέγγισης σχετικά με την αποτελεσματικότερη αξιοποίηση του εργατικού δυναμικού.

 Στο πλαίσιο αυτής της στρατηγικής, εξετάζεται η μετάβαση από την παραδοσιακή αντίληψη των φάσεων ζωής σε μία πιο προοδευτική αντίληψη, όπου οι ηλικιακοί φραγμοί και διαχωρισμοί καταρρίπτονται, στοχεύοντας στην ένταξη και την ενσωμάτωση στον επαγγελματικό κόσμο εργαζομένων ενός διευρυμένου ηλικιακού φάσματος. Η παράταση του εργασιακού βίου, μέσω της διατήρησης υψηλού επιπέδου απασχολησιμότητας του γηράσκοντος εργατικού δυναμικού, είναι απαραίτητη.

 Αυτό μπορεί να επιτευχθεί, συνδυάζοντας την ενίσχυση των ικανοτήτων και δεξιοτήτων της ηλικιακής αυτής ομάδας με πολιτικές απασχόλησης, εκπαίδευσης και κοινωνικής προστασίας, ώστε να βελτιωθούν οι προοπτικές επανένταξης αυτών των ατόμων στην αγορά εργασίας.

 Οι κυβερνήσεις στο μέλλον θα κληθούν να εντάξουν εισοδηματικά κίνητρα στις πολιτικές ενθάρρυνσης της επανένταξης αυτού του πληθυσμού στην αγορά εργασίας, καταργώντας παράλληλα τα αντίστοιχα κίνητρα για πρόωρη έξοδο» σημειώνεται στη μελέτη.

 Σύμφωνα με τα στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, του ΟΟΣΑ και άλλων οργανισμών, οι ευέλικτοι κανόνες προστασίας της απασχόλησης συνδέονται με αυξημένη προσέλκυση εργαζομένων στην αγορά εργασίας και έχουν θετική επίδραση στη συμμετοχή συγκεκριμένων ομάδων, οι οποίες παραδοσιακά αντιμετώπιζαν εμπόδια στην πρόσβαση στην αγορά εργασίας (γυναίκες, άτομα προχωρημένης ή μικρής ηλικίας). Σε αυτήν την κατεύθυνση, βασικό στοιχείο αποτελεί η δημιουργία ενός πλαισίου κατάρτισης το οποίο θα υποστηρίζει ενεργά τη διά βίου μάθηση.

Πληθυσμιακή γήρανση & νεανική απασχολησιμότητα: Η συνολική αξιοποίηση του εργατικού δυναμικού

Το ζήτημα της νεανικής απασχολησιμότητας, σε συνάρτηση με την αύξηση της διάρκειας της επαγγελματικής ζωής, αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και, ειδικά, με δεδομένες τις σημαντικές μεταβολές που επιφέρει η πληθυσμιακή γήρανση, η σύνδεση των δύο παραγόντων γίνεται επιτακτική.

 Παρά το γεγονός ότι δεν έχει εντοπιστεί σαφής αιτιώδης σύνδεση μεταξύ των δύο μεταβλητών, τα στοιχεία υπογραμμίζουν ότι σε χώρες που εμφανίζεται αύξηση στα ποσοστά επαγγελματικής σταδιοδρομίας μεταξύ των ατόμων ηλικίας 55-64 ετών, η ανεργία των νέων τείνει να αυξάνεται λιγότερο από ό,τι σε άλλες χώρες.

 Σε χώρες, όπως η Ελλάδα, τα χαμηλά ποσοστά δραστηριότητας για μεγαλύτερης ηλικίας άτομα συνδυάζονται με υψηλή ανεργία των νέων, ενώ σε άλλες χώρες, όπως η Γερμανία, τα σχετικά υψηλά ποσοστά δραστηριότητας για μεγαλύτερης ηλικίας άτομα συνδυάζονται με χαμηλή ανεργία των νέων.

 «Παλαιότερα, η τακτική της πρόωρης συνταξιοδότησης ως μέσο δημιουργίας θέσεων εργασίας για νέους νεοεισερχόμενους ήταν μία συχνά χρησιμοποιούμενη πολιτική σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ, για να διατηρηθεί η ανεργία χαμηλή.

 Αν και παρατηρείται και στις ημέρες μας η τακτική αυτή, ειδικά σε καταστάσεις κρίσης, τα πράγματα πλέον δεν είναι τόσο απλά, καθώς η δυνατότητα υποκατάστασης των ηλικιωμένων εργαζομένων από νέους δεν ανταποκρίνεται ακριβώς στην πραγματικότητα. Η απόκλιση από αυτό το θεωρητικό μοντέλο οφείλεται σε μία σειρά παραγόντων» τονίζεται στη μελέτη.

 Ενδεικτικά, παρατίθενται οι παρακάτω παράγοντες:

«Νέες θέσεις εργασίας που δεν υπήρχαν πριν, δημιουργούνται ως συνέπεια της καινοτομίας, γεγονός που μεταφράζεται ως απαξίωση δεξιοτήτων για εργαζομένους μεγαλύτερης ηλικίας, αποκλείοντας έτσι τη δυνατότητα υποκατάστασης.

 Αντιστοίχως, οι μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενοι έχουν ένα σημαντικό πλεονέκτημα τόσο από διοικητική άποψη, όσο και από άποψη αφοσίωσης, ειδικά σε κλάδους όπου η εμπειρία αποτελεί ζητούμενο.

 Η ευέλικτη εργασία δημιουργεί νέες ευκαιρίες και για τις δύο αυτές ηλικιακές ομάδες, αλλά σε πολύ διαφορετικούς τομείς που απαιτούν εντελώς διαφορετικές ομάδες δεξιοτήτων από τις δύο ηλικιακές ομάδες, πάλι δυσχεραίνοντας τη λογική της υποκατάστασης.

 Όλοι αυτοί οι παράγοντες επιβάλλουν μία αναθεώρηση του γραμμικού μοντέλου του εργασιακού βίου, με έμφαση πλέον στην ευελιξία, γεγονός το οποίο μεταφράζεται σε αναθεώρηση των περιόδων εργασίας, αναψυχής, μάθησης και περίθαλψης και γενικότερη εξέλιξη του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την έννοια της εργασίας. Η αύξηση απασχολησιμότητας σε μία συγκεκριμένη δημογραφική ομάδα δεν σημαίνει ότι οι θέσεις εργασίας για τους νέους θα μειωθούν, καθώς οι ανάγκες αλλάζουν, οι θέσεις εργασίας εξελίσσονται και οι κοινωνίες εξελίσσονται».

 Σύμφωνα με τη μελέτη, «στο πλαίσιο της αναγνώρισης του προβλήματος της γήρανσης, η ΕΕ έχει θεσμοθετήσει προγράμματα, σχεδιασμένα ώστε να αντιμετωπίσουν το ζήτημα σε επίπεδο πολιτικής. Αντιστοίχως, ο ιδιωτικός τομέας θα πρέπει να κινηθεί παράλληλα, υιοθετώντας ανάλογες δράσεις».

Αυτοματισμός και ενίσχυση της απασχολησιμότητας

Ο παράγοντας «αυτοματισμός» θεωρείται ότι αποτελεί έναν από του βασικούς κινδύνους για το μέλλον του γηράσκοντος εργατικού δυναμικού. Ενδεικτικά, αναφέρεται, στο πλαίσιο της μελέτης ότι στα κράτη της περιοχής που εξετάζεται, οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας απασχολούνται σε θέσεις όπου περί το 50% των καθηκόντων τους περιλαμβάνει αυτοματοποιημένες διαδικασίες, κάνοντάς τους έτσι πιο επιρρεπείς στον κίνδυνο του αυτοματισμού.

 «Συνεπώς, οι επιχειρήσεις μπορούν να επωφεληθούν, επενδύοντας στην αύξηση της παραγωγικότητας των μεγαλύτερης ηλικίας εργαζομένων με τη βοήθεια του αυτοματισμού.

 Η επένδυση των εταιρειών σε μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενους, μέσω προγραμμάτων σταθερής επανεκπαίδευσης, θα τους βοηθήσει να αναπτυχθούν και να ανακατανεμηθούν στο χώρο εργασίας, προσφέροντας και στις ίδιες τις επιχειρήσεις μία νέα πηγή ζωτικότητας σε έναν κόσμο όπου το νεαρό εργατικό δυναμικό συρρικνώνεται, καθώς και την ευκαιρία να αναβαθμίσουν το μείγμα των υπηρεσιών που προσφέρουν» επισημαίνεται στη μελέτη.