Μπορεί η Ελλάδα να επιστέψει στον προ-κρίσης ΑΕΠ και ρυθμό ανάπτυξης;

Διακαής πόθος όλων των Ελλήνων είναι η επιστροφή στην προ-κρίσης "κανονικότητα". Αυτό μεταφράζεται για την οικονομία σε ένα αυξημένο επίπεδο ΑΕΠ σε σύγκριση με το προ-κρίσης επίπεδο και τουλάχιστον τον ίδιο ρυθμό ανάπτυξης. Αυτός ο στόχος παρουσιάζεται στο διάγραμμα 1, όπου η διαδρομή του ΑΕΠ,  μετά την μείωση λόγω της ύφεσης, επιστρέφει στη διαχρονική του "κανονικότητα" στον προ-κρίσης ρυθμό ανάπτυξης και σε υψηλότερο ΑΕΠ.
 Δυστυχώς η οικονομική θεωρία και η οικονομική ιστορία δεν αποδεικνύει ξεκάθαρα ότι ο διακαής πόθος είναι και πραγματοποιήσιμος. Υπάρχει το φαινόμενο της υστέρησης (hysteresis) μετά από την ύφεση-οικονομική κρίση. Με απλά λόγια, η αρνητική επίδραση παραμένει και μονιμοποιείται και μετά από την απομάκρυνση της αιτίας που την δημιούργησε, στη δικιά μας περίπτωση η ύφεση-οικονομική κρίση. Η υστέρηση παρουσιάζεται στο διάγραμμα 2. Εάν και η οικονομία επιστρέφει στον προ-κρίσης ρυθμό ανάπτυξης (η μετατόπιση της διαχρονικής πορείας του ΑΕΠ είναι παράλληλη, άρα η κλίση παραμείνει η ίδια), δεν επιστρέφει η οικονομία στο προ-κρίσης επίπεδο του ΑΕΠ.

O Ball (2014, p. 149) μελέτησε τις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης στο δυνητικό ΑΕΠ σε ένα δείγμα 23 χωρών και έβγαλε το συμπέρασμα ότι "οι περισσότερες χώρες έχουν εμφανίσει ισχυρά αποτελέσματα υστέρησης: η μείωση της πραγματικής παραγωγής από την προ-ύφεση τάση έχει μειώσει το δυνητικό επίπεδο παραγωγής, σχεδόν ένα προς ένα". O Blanchard, Cerutti & Summers (2015) στη μελέτη που περιλαμβάνει 120 υφέσεις-οικονομικές κρίσεις, εκτιμούν ότι πάνω από τα 2/3 των υφέσεων έχουν οδηγήσει σε ένα μόνιμο χάσμα μεταξύ της προ-ύφεσης και της μετά-ύφεσης εκτιμώμενης πιθανής παραγωγής. Με άλλα λόγια, μετά την παγκόσμια οικονομική κρίση "η υστέρηση επιστρέφει", ως οικονομικό φαινόμενο (Blanchard, 2015).

Το φαινόμενο της υστέρησης είναι αποτέλεσμα της μείωσης της συσσώρευσης κεφαλαίου, του χαμηλότερου ποσοστού συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό και της επιβράδυνσης του ρυθμού αύξησης της παραγωγικότητας. Η αναπληρώτρια διοικήτρια της Τράπεζας του Καναδά, Wilkins (2014), εξηγεί το φαινόμενο όσον αφορά την αγορά εργασίας: "Όσο περισσότερο παραμείνετε εκτός του εργατικού δυναμικού, αυξάνονται οι πιθανότητες οι δεξιότητές σας να έχουν επιδεινωθεί και η προσκόλλησή σας στην αγορά εργασίας να έχει αποδυναμωθεί. Αυτό, για τους οικονομολόγους, είναι το φαινόμενο της υστέρησης".

Ένα απλό παράδειγμα θα κάνει το φαινόμενο της υστέρησης πιο διαφωτιστικό. Σε μια μελέτη μας σχετικά με τις επιπτώσεις της παρατεταμένης ανομβρίας στην Αυστραλία αποδείξαμε ότι η επιστροφή των βροχών δεν σημαίνει την επάνοδο της αγροτικής παραγωγής στο προ-ανομβρία επίπεδο. Η ξηρασία επηρέασε σημαντικά τον μελλοντικό προγραμματισμό των πρωτογενών παραγωγών και τις γεωργικές επενδύσεις στην Αυστραλία, μαζί με την καταστροφή της ποιότητας του εδάφους. Η αυξημένη αβεβαιότητα, η μείωση των επενδύσεων και οι μη-φιλικές περιβαλλοντικές αλλαγές είχαν μία μόνιμη αρνητική επίδραση στην μελλοντική παραγωγική δυνατότητα της γεωργίας στην Αυστραλία (Marangos and Williams, 2005).

 Δυστυχώς, η οικονομική εμπειρία έχει αποδείξεις ότι η μετά-κρίση οικονομική κατάσταση μπορεί να είναι ακόμη πιο επώδυνη. Στο διάγραμμα 3, παρουσιάζεται το φαινόμενο της σούπερ υστέρησης: η οικονομία όχι μόνο δεν επιστρέφει στον προ-κρίσης ρυθμό ανάπτυξης (η μετατόπιση της διαχρονικής πορείας του ΑΕΠ δεν είναι παράλληλη), αλλά δεν επιστρέφει ούτε στο προ-κρίσης επίπεδο του ΑΕΠ,και για την ακρίβεια, απομακρύνεται διαχρονικά από το προ-κρίσης επίπεδο του ΑΕΠ.

 Ο Summers (2015) τονίζει "η επιστροφή στον ρυθμό ανάπτυξης είναι στην πραγματικότητα λιγότερο συνηθισμένη, η ύφεση όχι μόνο μείωσε το επίπεδο του ΑΕΠ, αλλά μείωσε και τον ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ, κάτι που ο Larry Ball χαρακτήρισε ως σούπερ υστέρηση". Στη μελέτη των Blanchard, Cerutti & Summers (2015) που περιλαμβάνει 120 υφέσεις-οικονομικές κρίσεις, στο 1/3 των υφέσεων -οικονομικών κρίσεων, το χάσμα μεταξύ της προ-ύφεσης και της μετά-ύφεσης εκτιμώμενης πιθανής παραγωγής αυξανόταν διαχρονικά, πράγμα που σημαίνει ότι ο ρυθμός αύξησης της δυνητικής παραγωγής είχε πράγματι μειωθεί.

 O Constâncio (2015) από την ΕΚΤ ανέφερε ότι "σε συνολικό επίπεδο, η παραγωγή της ζώνης του ευρώ είναι τώρα 20% χαμηλότερη από το επίπεδο που θα είχε επιτευχθεί, εάν o ρυθμός ανάπτυξης κατά τα προηγούμενα 15 χρόνια είχε συνεχιστεί μετά το 2007... Η κρίση άφησε μόνιμη οικονομική ζημία με βαθιές πληγές στις κοινωνίες μας".

 Συμπερασματικά, "αυτή η χρηματοπιστωτική κρίση επιβεβαίωσε την ισχύ της υστέρησης πιο έντονα από ότι θα μπορούσε να είχε υποθέσει κάποιος" (Ball, 2014).Στην επίκαιρη συζήτηση που γίνεται  σχετικά με την αναπτυξιακή στρατηγική που θα ακολουθήσει η Ελλάδα μετά το πρόγραμμα, αγνοώντας το φαινόμενο της υστέρησης θα οδηγήσει σε ολέθρια αποτελέσματα. Επιβάλλεται η δημιουργία αναγκαίων σχεδιασμένων οικονομικών πολιτικών που στοχεύουν στην αδρανοποίηση των πηγών της υστέρησης, έτσι ώστε η αναπτυξιακή μας στρατηγική μετά το πρόγραμμα να μην έρθει προ εκπλήξεων.

Βιβλιογραφία

Ball, L. (2014), "Long-term Damage from the Great Recession in OECD Countries”, European Journal of Economics and Economic Policies: Intervention, Vol. 11 No. 2, pp. 149–60.

Blanchard, O. (2015), "Blanchard: Looking Forward, Looking Back”, IMF Survey Magazine., Vol. August 31, pp. 1–4.

Blanchard, O., Cerutti, E. and Summers, L. (2015), Inflation and Activity: Two Explanations and Their Monetary Implications, NBER Working Paper 21726.

Constâncio, V. (2015), "Monetary policy and the euro area problem”, Speech by Vítor Constâncio, Vice-President of the ECB, at the 18th Euro Finance Week, Frankfurt, 16 November 2015, https://www.ecb.europa.eu/press/key/date/2015/html/sp151116.en.html.

Marangos, J. and Williams, C. (2005), "The effect of drought on uncertainty and agricultural investment in Australia”, Journal of Post Keynesian Economics, ME Sharpe, Vol. 27 No. 4, pp. 575–594.

Summers, L. (2015), Reflections on the Productivity Slowdown, Keynote address at the conference "Making Sense of the Productivity Slowdown” Peterson Institute for International Economics.

Wilkins, C. (2014), "Monetary Policy and the Underwhelming Recovery”, Remarks by Carolyn Wilkins Senior Deputy Governor of the Bank of Canada CFA Society Toronto Toronto, Ontario 22 September 2014.

Του Γιάννη Μαραγκού

http://www.capital.gr/

•Ο κ. Γιάννης Μαραγκός είναι Chief Economist Attica Bank Καθηγητής Οικονομικών Πανεπιστήμιο Μακεδονίας